Małoinwazyjne metody usuwania kamieni nerkowych

Najczęściej powstają w górnych drogach moczowych, a konkretnie w nerkach. Ale mogą też powstawać w pęcherzu moczowym, czyli w dolnych drogach moczowych. Tylko w 2015 r. na całym świecie kamicy nerkowej doświadczyło aż 22,1 mln osób. Co ważne, dużej części z nich można było uniknąć, chociażby poprzez stosowanie odpowiedniej diety i picie dużej ilości płynów.

Występowanie kamicy moczowej jest uzależnione od klimatu, uwarunkowań genetycznych, diety i waha się od 1 proc. do 20 proc.. W krajach wysoko rozwiniętych częstość występowania kamicy moczowej przekracza zazwyczaj 10 proc. Współcześnie choroba dotyka w przybliżeniu podobną liczbę mężczyzn, jak i kobiet, a ci najbardziej narażeni są w grupie wiekowej od 20. do 49. roku życia, natomiast kobiety od 50. do 79. roku życia.

Małe kamienie, które powstają w drogach moczowych mogą ulec samoistnemu wydaleniu, niestety w przypadku większych kamieni, niejednokrotnie pacjenci wymagają leczenia chirurgicznego.

Dlaczego powstają kamienie w organizmie?
Może być kilka powodów wytrącania się z moczu kryształów, które łącząc się, formują kamienie. Jedne z nich, to wrodzone zaburzenie i niekorzystne czynniki środowiskowe. To, co może zwiększać ryzyko zachorowań, to również wrodzone wady anatomiczne dróg moczowych, otyłość, cukrzyca, problemy metaboliczne, jak również nadczynnośc tarczycy.

Najbardziej banalnym, a jednocześnie ważnym czynnikiem ryzyka jest również niedostateczna ilość spożywanej wody w ciągu dnia. To wszystko przyczynia się do zwiększenia w moczu stężenia substancji, mogących się krystalizować i tym samym tworzyć kamienie.

Jak się objawia kamica nerkowa?
To zdecydowanie bolesna choroba. Atak kolki nerkowej jest porównywany z bólem porodowym, a zatem trudno go przeoczyć. Charakteryzuje się nagłym atakiem bólu w okolicach lędźwiowych, który może promieniować do podbrzusza i pachwiny. Dodatkowo może pojawić się gorączka, dreszcze, nudności i wymioty.

Wcześniejsze fazy, które mogą sugerować występowanie kamieni w drogach moczowych, to częsta potrzeba oddawania moczu i towarzyszące temu ból i pieczenie. W takim wypadku lekarz może zalecić pacjentowi zwiększenie ilości przyjmowanych płynów w połączeniu z lekami rozkurczowymi i przeciwbólowymi.

Każdorazowo jednak warto skonsultować się z lekarzem, ponieważ występowanie kamieni w drogach moczowych może wywoływać infekcje, które nieleczone, mogą prowadzić do dalszych powikłań, chociażby bardzo niebezpiecznej urosepsy lub zablokowania moczowodów, a w ślad za tym, do przewlekłej niewydolności nerek.

Diagnostyka kamicy moczowej
Pierwszym krokiem w diagnostyce kamicy moczowej powinno być badanie USG jamy brzusznej. I choć nie jest to najdoskonalsze badanie, bo nie pokaże kamieni znajdujących się w moczowodach, to jednak pozwoli stwierdzić zastój moczu w nerce, a to najczęściej jest spowodowane występowaniem kamieni właśnie w moczowodzie.

Bardziej kompleksowym badaniem, dającym szerszy obraz ukłądu moczowego, jest tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy. Dzięki temu lekarz będzie w stanie określić wielkość i położenie kamieni, a także ich gęstość oraz dokładnie określić anatomię dróg moczowych oraz miejsc, w których doszło do częściowego lub całkowitego zablokowania nerki.

Warto również pamiętać o regularnych badaniach moczu i krwi. Nawet niewielka infekcja zostanie w ten sposób zdiagnozowana, a analiza krwi pomoże określić ewentualne nasilenie się stanu zapalnego oraz wydolność nerek, i może stanowić podstawę do dalszych badań.

Leczenie kamicy
Jeśli mamy do czynienia z niwielkimi kamieniami, które możliwe są do samoistnego wydalenia, najczęściej stosowane jest leczenie zachowawcze. A zatem zwiększona ilość płynów w ciągu dnia plus lekarstwa zmniejszające obrzęk śluzówki w drogach moczowych.

Gdy jednak pacjenci zgłaszają się później, a kamienie nerkowe są zbyt duże aby mogły samoistnie ulec wydaleniu, wtedy stosowane są metody zabiegowe lub chirurgiczne.

Małoinwazyjną metodą leczenia kamieni nerkowych jest ich kruszenie poprzez fale uderzeniowe. To metoda zewnątrzustrojowa i skuteczna jest tylko w przypadku dogodnego położenia kamieni w nerce, i gdy nie są zbyt twarde.

Większość pacjentów poddawanych jest leczeniu chirurgicznemu, z wykorzystaniem małoinwazyjnych zabiegów endoskopowych, do których należą: metoda RIRS, czyli chirurgia wewnątrznerkowa z użyciem giętkiego ureterorenoskopu, przezskórna nefrolitotrypsja (PCNL) oraz endoskopowe kruszenie złogu w moczowodzie URSL.

Chirurgia wewnątrznerkowa z użyciem giętkiego ureterorenoskopu (RIRS) to nowoczesna metoda, która minimalizuje przede wszystkim skutki uboczne i powikłania pozabiegowe. Powinna być metodą pierwszego wyboru w przypadku leczenia kamicy nerkowej przy kamieniach, których wielkość nie przekracza 2 cm. Zabieg wykonywany w znieczuleniu ogólnym, polega na operacyjnym kruszeniu kamieni nerkowych za pomocą giętkiego ureterorenoskopu, który wprowadzany jest przez cewkę moczową do moczowodu, a następnie do nerki.

Oczywiście możliwe jest kruszenie kamieni o większej średnicy, ale wtedy należy liczyć się z tym, że zabieg trzeba będzie powtórzyć. Zdecydowaną przewagą zabiegu RIRS nad innymi zabiegami jest fakt, że nie dokonuje się w jego trakcie żadnych nacięć skóry czy miąższu nerki, w związku z tym jest on całkowicie bezbolesny oraz powoduje znacznie mniejszy uraz.

Przezskórna nefrolitotrypsja (PCNL) to zabieg wykonywany w znieczuleniu ogólnym i  polega na nakłuciu nerki przez nacięcie skóry w okolicy lędźwiowej. Następnie urolog przez wytworzoną przetokę wprowadza bezpośrednio do nerki endoskop. Zabieg ten jest małoinwazyjny, bo wielkość przetoki nerkowej wynosi od 10 do 20 mm, w zależności od operowanego przypadku.

Głównym wskazaniem do wyboru właśnie tej metody jest występowanie kamieni w nerce większych niż 20 mm, a szczególnie kamica odlewowa, czyli taka, która wypełnia część lub całość układku kielichowo-miedniczkowego nerki. Urolog odpowiednimi narzędziami rozdrabnia kamienie na mniejsze fragmenty lub usuwa je w całości za pomocą specjalnych kleszczy.

Ureterorenoskopia giętka lub sztywna URS, czyli endoskopowe kruszenie złogu w moczowodzie URSL służy do usuwania kamieni, które uległy zablokowaniu w moczowodzie i nie rokują na samoistne wydalenie. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu bez konieczności jakiegokolwiek nacinania tkanek, ponieważ urolog wprowadza specjalny wziernik tzw. ureterorenoskop przez cewkę moczową do pęcherza moczowego, a następnie do moczowodu. Następnie za pomocą specjalnych narzędzi  usuwa go w całości lub rozdrabnia na mniejsze fragmenty.

Operacja wykonywana jest w znieczuleniu ogólnym lub podpajęczynówkowym.

Skuteczność leczenia
W większości przypadków usunięcie kamieni nerkowych pozwala na całkowite wyleczenie. Niestety ponad połowa pacjentów w ciągu najbliższych piętnastu lat od pierwszego epizodu kolki nerkowej będzie miała stwierdzony nawrót choroby. Dlatego tak istotne jest stosowanie się do zaleceń związanych z profilaktyką, chociażby odpowiednia dieta, odpowiednia ilość spożywanych płynów, jak również regularne wykonywanie badań kontrolnych, aby odpowiednio wcześnie móc reagować na ewentualne nowo powstające kamienie.

lek. med. Michał Swolkień